Strefy roślinne w zbiornikach wodnych

W zbiorniku wodnym np.: jeziorze można wyróżnić trzy zasadnicze środowiska o odmiennych warunkach bytowania:

- przybrzeżne, litoralne znajdujące się na styku lądu i wody,

- otwartej toni wodnej, inaczej nazwanym pelagicznym,

- przydenne: czyli bentoniczne.

 

 

Środowisko przybrzeżne to przede wszystkim świat roślin wśród których można zauważyć różne przystosowania w zależności od miejsca występowania.

strefa roślinności bagiennej - rosną tu rośliny błotne (ziemno-wodne), np. skrzyp bagienny,

strefa roślin wynurzonych - to rośliny wyrastające nad wodę. Łodygi ich są puste w środku czyniąc je wytrzymałe na działanie wiatru i fal. Do roślin tych należą: trzcina, tatarak, pałka wodna.

strefa roślin o liściach pływających - to grzybienie białe, strzałka wodna, grążel żółty, liście ich pływają, a korzenie tkwią w dnie zbiornika. Łodygi i liście tych roślin są miękkie i wiotkie. U niektórych tworzą się wewnątrz ich ciała specjalne komory, w których roślina gromadzi zapas powietrza do oddychania.

strefa roślin zanurzonych - można tu spotkać moczarkę kanadyjską, rogatka, rdestnicę, mech wodny. Niektóre z tych roślin nie mają korzeni. Łodygi ich są wiotkie, a liście drobne i postrzępione. Dzięki temu nie stawiają oporu wodzie.

 

 

 

 

Zmiana temperatury wody w ciągu roku

 

 

W naszych szerokościach geograficznych, w zamarzających jeziorach obserwuje się w różnych porach roku charakterystyczny rozkład temperatury wody wraz z głębokością, co wynika z sezonowego wahania wymiany ciepła i mieszania w jeziorze.

Roczny cykl termiczny w jeziorach strefy umiarkowanej dzieli się na okresy: nagrzewanie wiosenne i letnie oraz ochładzanie jesienne i zimowe. Czas trwania poszczególnych okresów i ich momenty rozpoczęcia zależą od pory roku, geograficznego położenia jeziora oraz kształtu misy jeziornej.

Okres wiosennego nagrzewania - rozpoczyna się w momencie stałej przewagi dopływu ciepła do jeziora nad jego stratami w ciągu doby. Następuje to zazwyczaj przed ruszeniem pokrywy lodowej, przy nasileniu promieniowania słonecznego przenikającego przez lód. W tej wczesnej fazie nagrzewania wiosennego obserwuje się, podobnie jak w zimie, uwarstwienie odwrotne (temperatura wody zwiększa się od powierzchni w kierunku dna zbiornika). Przy nagrzaniu wierzchnich warstw wody pod lodem, nawet o dziesiąte części stopnia powyżej zera, rozpoczyna się częściowa cyrkulacja wody, która po spękaniu pokrywy lodowej stopniowo przechodzi w cyrkulację pełną. Następuje stan tzw. homotermii , czyli wyrównania temperatury we wszystkich warstwach wody od powierzchni aż do dna. Proces nagrzewania wody po osiągnięciu homotermii nadal trwa. Okres nagrzewania wiosennego kończy się w momencie osiągnięcia w całym jeziorze temperatury +4 oC bowiem wtedy woda ma największą gęstość. Długość trwania okresu wiosennego nagrzewania w niedużych jeziorach jest niewielka - nawet do kilku dni po okresie pękania lodu. W jeziorach głębokich wody w tym okresie nagrzewają się aż do lipca.

Po okresie nagrzewania wiosennego - rozpoczyna się nagrzewanie letnie. Początek tego okresu przypada w momencie wytworzenia normalnego uwarstwienia, kiedy temperatura wody zmienia się wraz z głębokością. W miarę nagrzewania jeziora w warunkach normalnego uwarstwienia, różnica temperatur między warstwami powierzchniowymi i głębszymi w okresie pogody bezwietrznej wzrasta szybko. Konwekcja powstająca przy nocnym ochłodzeniu wyrównuje temperatury w stosunkowo cienkiej, powierzchniowej warstwie. W dolnych, głębokich warstwach, zachowane są nadal chłodne, wiosenne wody o zmiennej temperaturze. Pomiędzy ciepłą i chłodną warstwą wytwarza się strefa pośrednia, stosunkowo cienka o gwałtownym spadku temperatury wraz z głębokością. Spadek temperatury w tej warstwie osiąga czasami wartość 8-10 oC na 1 metr. Warstwa ta znana jest jako strefa skoku termicznego i nazywa się termokliną (metalimnionem). Podział na trzy dobrze wyróżniające się warstwy termiczne w okresie nagrzewania letniego jest charakterystyczny dla wielu jezior. Termoklina położona jest w różnych jeziorach na różnej głębokości. W jeziorach nie chronionych od działania wiatru warstwa ta położona jest głębiej. W płytkich, dobrze nagrzanych wodach, może nawet w ogóle nie występować lub jest słabo zaznaczona. W dużych jeziorach, przy działaniu silnych wiatrów i mieszaniu się wód, warstwa termokliny również może nie występować. Tworzy się natomiast od nowa w momencie ustania siły powodującej mieszanie wód.

W końcu lata położenie warstwy skokowej obniża się i zanika w okresie jesiennym. Termoklina ustępuje miejsca stopniowemu obniżaniu się temperatury wraz z głębokością. Okres ochładzania jesiennego zaczyna się w czasie stałej przewagi w ciągu doby procesu oddawania ciepła przez powierzchnię jeziora nad ciepłem dopływającym do powierzchni wody od Słońca. W naszej strefie klimatycznej zaczyna się we wrześniu a nawet w sierpniu. Pierwsze ochłodzenie występuje jeszcze w warunkach normalnej, prostej stratyfikacji. Różnica temperaturi gęstości między strefami nadskokowymi i podskokowymi stopniowo zmniejsza się. Sprzyja temu zjawisku nie tylko ochłodzenie warstw powierzchniowych ale i proces silnego mieszania wiatrowego mas wodnych, co doprowadza do wyrównania temperatury w pionie. W ten sposób wytwarza się homotermia jesienna.Koniec okresu wychładzania jesiennego wyznaczony jest przez moment ustalenia się temperatury odpowiadającej największej gęstości wody wcałym przekroju zbiornika. Następuje to w różnych terminach w zależności od głębokości jeziora oraz zmagazynowanych przez zbiornik ilości ciepła. W naszej strefie klimatycznej przypada to na miesiąc listopad.

W momencie ustania ochładzania jesiennego zaczyna się okres oziębienia zimowego. Jego początek wyznacza wytworzenie się odwrotnego uwarstwienia termicznego, czyli sytuacji, w której temperatura wody jest wyższa na dnie niż na powierzchni. Do momentu zamarznięcia płytkich jezior, następuje bardzo intensywne w czasie ochładzanie całej masy wody. Zapasy ciepła szybko wyczerpują się, po czym zbiorniki zamarzają. Małe jeziora, osłonięte od wiatru, zamarzają przy wyższych zasobach ciepła w warstwach przydennych. Przy pokrywie lodowej straty ciepła w zbiorniku zachodzą nawet poprzez warstwę lodu. Jeżeli straty ciepła będą mniejsze niż strumień ciepła skierowany od dna do masy wody, to ochłodzenie zbiornika nie nastąpi. W takich przypadkach obserwuje się tzw. zimowe nagrzewanie wody w jeziorze .
Z rozkładem temperatury wody w jeziorze związane jest jeszcze jedno, bardzo ciekawe zjawisko hydrologiczne, polegające na powstaniu tzw. przegrody termicznej. Zjawisko to polega na pojawieniu się w jeziorze, w pewnej odległości od brzegów, stosunkowo wąskiej strefy wody sięgającej od powierzchni do dna, o temperaturze odpowiadającej największej gęstości (4 oC). Po jednej stronie tej strefy woda ma temperaturę wyższą a po drugiej niższą od 4 oC. Przegroda ta jest widoczna gołym okiem i dzieli jezioro na dwie części - bezwładności i aktywności cieplnej. Obszar aktywności przylega do brzegów, drugi leży w odkrytej części jeziora. Przyczyną powodującą powstawanie przegrody jest to, że nagrzane w różnym stopniu wody przybrzeżne i wody jeziora otwartego w strefie kontaktu mieszają się i tworzą warstwę wody o temperaturze odpowiadającej największej gęstości, która sięga od powierzchni aż do dna.

 

 

 

 Rośliny wodne i miejsce przebywania ryb

 

 

Rdestnica pływająca

 

Najpospolitsza z rdestnic występujących na naszych wodach. Wiotka i długa do kilku metrów łodyga. Unika podłoża piaszczystego, żwirowego lub kamienistego.
Najczęściej spotykane ryby w tworzonych przez nią skupiskach: karaś, krąp.

 

 

Rdestnica połyskująca

 

Roślina o liściach zanurzonych, łodyga osiągająca długość 2-3 m. Rośnie w przezroczystych wodach stojących. Zakorzenia się w twardym gliniastym, gliniasto-piaszczystym lub organicznym dnie. Nie lubi podłoża miękkiego i mulistego.
Najczęściej spotykane ryby w tworzonych przez nią skupiskach: płoć, wzdręga, krąp, szczupak, okoń, sandacz, karp, amur.

 

 

Rdestnica kędzierzawa

 

Liście zanurzone, łodyga długości od 1,5 do 2 m. Rósnie na głębokości do 2m. Występuje w wodach stojących lub wolno płynących na podłożu piaszczysto-mu- listym, mulistym lub organicznym. Nie pojawia się w miejscach silnie wypłyconych.
Najczęściej spotykane ryby w tworzonych przez nią skupiskach: krąp, leszcz, lin.

 

 

Moczarka kanadyjska

 

Liście zanurzone. Łodyga delikatna i krucha, silnie rozgałęziona, o długości do 3 m. Rośnie na głębokości od 20 cm do 6m. Rośnie prawie we wszystkich wodach stojących i wolno płynących. Rozwija się najlepiej w zbiornikach wodzie przezroczystej i bogatej w wapń i potas. Nie lubi twardego dna ani też bagna. Zazwyczaj występuje razem z rogatkiem sztywnym.
Najczęściej spotykane ryby w tworzonych przez nią skupiskach: płoć, wzdręga, szczupak, okoń, lin.
 

 

Rogatek sztywny

 

Liście zanurzone. Łodyga, silnie rozgałęziona, pozbawiona całkowicie korzeni, osiąga długość 2-3 m. Rogatek występuje w wodach czystych i odczynie alkalicznym, o dnie przeważnie mulistym. Rośnie zwykle w wodach spokojnych, gdzie nie ma dużego falowania. Występuje często z moczarką kanadyjską.
Najczęściej spotykane ryby w tworzonych przez nią skupiskach: płoć, wzdręga, lin, karaś, szczupak, okoń.

 

 

Osoka aloesowata

 

Liście zanurzone. Występuje głównie w wodach stojących, znacznie rzadziej w wolno płynących, przy czym pływa swobodnie na powierzchni wody albo też przytwierdza się do dna. Nie znosi wód kwaśnych i o dużej zawartości żelaza.
Najczęściej spotykane ryby w tworzonych przez nią skupiskach: lin, karaś, szczupak.

 

 

Grąźel żółty

 

Liście pływające. Występuje w wodach stojących i wolno płynących, bogatych w rozpuszczone związki biogeniczne, o dnie silnie zamulonym, zwykle w miejscach osłoniętych od wiatru. Rozwija się zwykle za pasem roślin twardych (od strony jeziora). Występuje na głębokości do 3 m.
Najczęściej spotykane ryby w tworzonych przez nią skupiskach: płoć, wzdręga, lin, karaś, karp, szczupak, okoń, węgorz.

 

 

Żabiściek pływający

 

Roślina swobodnie pływająca, po powierzchni wody. Występuje głównie w wodach stojących, w stawach, jeziorach i głębokich rowach. Jest bardzo wrażliwa na zanieczyszczenia.
Najczęściej spotykane ryby w tworzonych przez nią skupiskach: karaś, lin, wzdręga.

 

 

Grzybień biały

 

Bardzo grube i długie kłącza leżące na powierzchni podłoża lub w nim zagłębionych. Liście duże, pływające, o bardzo długich ogonkach. Rośnie w wodach stojących lub wolno płynących na podłożu mulisto-piaszczystym, mulistym, rzadziej torfowym, często w starorzeczach, stawach, przybrzeżnych partiach jezior, w zatokach i przy brzegach rzek, a nawet w nurcie wolno płynących rzek i dużych kanałów. Występuje do głębokości 2 m.
Najczęściej spotykane ryby w tworzonych przez nią skupiskach: płoć, wzdręga, lin karaś, karp, szczupak, okoń, węgorz.

 

 

Strzałka wodna

 

Łodyga dochodząca do 1 m wysokości. Ma trzy rodzaje liści: podwodne, pływające i całkowicie wynurzone. Występuje w wodach jezior, stawów, starorzeczy glinianek, a także wolno płynących o niezbyt twardym dnie pokrytym warstwą mułu. Unika podłoża kamienistego. W zbiorowiskach oczeretów rośnie pojedynczo lub małymi kępkami.
Najczęściej spotykane ryby w tworzonych przez nią skupiskach: płoć, wzdręga, krąp, lin.